Kunnen mensen wel echt veranderen?

Het lijkt vaak alsof mensen niet in staat zijn tot persoonlijke groei en gewoon ‘meer van hetzelfde' blijven doen. Toch wordt er ook beweerd dat persoonlijke verandering continu plaatsvindt. Welk standpunt is juist? Dit hangt af van jouw definitie van 'verandering'. In dit artikel worden de twee strategieen die we gebruiken om persoonlijke problemen op te lossen toegelicht op basis van inzichten uit het boek ‘How clients make therapy work’ van Arthur Bohart en Karen Tallman. De ene strategie leidt tot vele kleine veranderingen, de andere tot sporadische grote verschuivingen.

Zelflerend vermogen

Onderzoek heeft aangetoond dat mensen de inherente neiging hebben om het beste uit het leven te willen halen, te herstellen van tegenspoed en proactief actie te ondernemen om problemen af te wenden. Wanneer zich problemen aandienen gebruik je je aangeboren zelflerende vermogen om de mismatch tussen je doelen en je gedrag, je levenssituatie, of maatschappelijke normen te corrigeren. Hierbij maak je gebruik van je eigen unieke referentiekader dat is opgebouwd uit vele -vaak onbewuste – blauwdrukken van ‘hoe het leven werkt'.

Blauwdrukken

We worden niet als ‘onbeschreven blad’ geboren maar hebben aangeboren neigingen om situaties op bepaalde manieren te ervaren en er mee om te gaan. In combinatie met vroege leerervaringen, overtuigingen en waarden ontwikkel je jouw unieke blauwdrukken van verschillende gebieden van functioneren. Bijvoorbeeld blauwdrukken van ‘een gelukkige relatie’, ‘hoe je je in een relatie behoort te gedragen’ en ‘hoe je dient om te gaan met relatieproblemen’. De som van die blauwdrukken zou je je persoonlijkheid kunnen noemen.

Puzzels oplossen

Verreweg de meeste problemen proberen we op te lossen door bestaande blauwdrukken te verfijnen, dus zonder te proberen onze fundamentele persoonlijkheid te veranderen. Deze strategie wordt ook wel ‘puzzels oplossen’ genoemd. Hierbij gebruik je de opgedane kennis van eerdere ervaringen om een nieuwe situatie te begrijpen en er mee om te gaan. Omdat de nieuwe situatie nooit exact gelijk is aan eerdere ervaringen wordt bestaande kennis met de nodige ‘tweaks’ aangepast aan de nieuwe situatie.

De ge-update kennis wordt vervolgens opgeslagen en – wederom met de nodige aanpassingen - bij een toekomstige situatie opnieuw in de praktijk gebracht. Het is dit geleidelijke, langzame proces van ‘puzzels oplossen’ -waar we een groot deel van het dagelijks leven mee bezig zijn - waardoor we volwassen worden en veranderen.

Puzzels oplossen in een relatie

Oppervlakkig gezien kan het lijken alsof je keer op keer "dezelfde" ruzie hebt met je partner. De thematiek van de ruzie kan hetzelfde zijn, de ene partner ervaart de ander bijvoorbeeld als ‘emotioneel afstandelijk’. Ook de dynamiek (bv. wederzijdse aanvallen en zelfverdediging) kan bij iedere ruzie volgens hetzelfde patroon verlopen. Maar onder de oppervlakte is er meer aan de hand. Tijdens iedere ruzie proberen jij en je partner nieuwe en verschillende manieren te bedenken om de ander te overtuigen, of het eigen gezichtspunt aan de ander uit te leggen. Hierdoor kan er naar verloop van tijd toch iets veranderen. Zonder dat de kern van het conflict wordt opgelost kunnen jij en je partner een manier ontwikkelen om met jullie verschillen om te gaan.

Paradigmaverandering

Pas wanneer de strategie van ‘puzzels oplossen’ voortdurend faalt is een andere strategie nodig. Je zou kunnen zeggen dat het ‘de omgeving’ is die je als het ware 'met je neus op de feiten drukt': wezenlijke verandering is nodig. Dat wordt ‘paradigmaverschuiving’ genoemd. Het gaat om een fundamentele verschuiving in perspectief, verschuivingen in overtuigingen of de persoonlijkheid. Bestaande blauwdrukken worden als het ware ter zijde geschoven en nieuwe blauwdrukken ontwikkeld.

Dus, kunnen mensen echt veranderen?

De grote veranderingen in ‘manieren van zijn’ komen minder vaak voor. Dit verklaart waarom het vaak lijkt dat mensen niet leren en dat ze gewoon "meer van hetzelfde" blijven doen. Maar op basis van de kleine veranderingen die het gevolg zijn van de eindeloze variatie van het ‘puzzels oplossen’ in het dagelijks leven zijn verandering en groei eigenlijk continu aan de gang. Een hoopvolle gedachte om in je achterhoofd te houden wanneer je het gevoel hebt steeds hetzelfde conflict mee te maken met je partner, collega of baas...