Tijdens stress neemt je lichaam de leiding

Onze automatische lichamelijke reactie op stress wordt gestuurd door hersendelen die ons hielpen overleven toen we in de oertijd met knuppels op de savanne rondrenden. Je animale brein is ingericht op het dealen met kortdurende stress. In dit artikel leggen we uit waarom uitputting als gevolg van langdurige stress een logisch gevolg is van een overbelast zenuwstelsel.

Stress

Tegenwoordig noemen we alles stress. In klinische zin ervaar je pas stress wanneer je niet langer (of sterk verminderd) in staat bent om met een bepaalde situatie om te gaan. Denk bijvoorbeeld aan een opleiding afmaken, meedoen aan een wedstrijd, omgaan met ziekte of ontslag, of de deadline op het werk die voelt als het zwaard van Damocles. De automatische reactie op stress wordt aangestuurd door het autonome zenuwstelsel.

De regelsystemen van ons lichaam

In je lichaam regelt het autonome zenuwstelsel alle automatische processen zoals hartslag, spijsvertering etc. Over dit ‘animale brein’ heb je geen invloed. Het heeft 2 standen; de ‘actiestand’ en de ‘ruststand’ (ofwel sympatisch / parasympatisch zenuwstelsel). Onder invloed van stress gaat je lijf naar de actiestand en wordt dan feitelijk klaargemaakt om acute fysieke dreiging (tov jezelf, je naasten en/of je bezittingen) het hoofd te kunnen bieden. Fysieke dreiging is in ons moderne leven gelukkig veel minder aan de orde. Vandaag de dag schiet je lichaam echter (ook) in de actiestand wanneer je behoeften, wensen, verlangens, welzijn en overtuigingen ‘bedreigd’ worden.

De actiestand

In de actiestand maakt je lichaam adrenaline en cortisol aan. Je hartslag en bloeddruk stijgen, de zweetklieren gaan harder werken en je spierspanning neemt toe. Er wordt extra energie in de vorm van glucose vrijgemaakt door de lever en de spijsvertering wordt gepauzeerd. Je bent extra alert. Die hypervigilantie heeft evolutionair gezien tot doel om realtime in te kunnen schatten of je moet vechten, vluchten of ‘bevriezen’. Omdat de actiestand veel energie kost wordt overgeschakeld naar de ruststand zodra de ‘dreiging’ is verminderd.

De ruststand

In ruststand daalt de hartslag, de ademhaling wordt langzamer en je spijsvertering gaat aan de slag om het lichaam te voorzien van voedingstoffen. Het lijf ontspant en 'de batterij' wordt opgeladen. De ruststand heeft niet alleen een herstel functie. Mensen zijn groepswezens en verbinding maken met anderen lukt het beste wanneer we ontspannen zijn. De ruststand is te zien als de ‘default modus’ waarmee we ons op een adequate manier tot de wereld kunnen verhouden.

Je lichaam neemt de leiding

Ons animale brein beschikt over een alarmsensor die altijd sluimerend op de achtergrond aanwezig is en lichamelijke gevoelens, zaken in je omgeving, of dingen in je contact met anderen scant op mogelijke ‘triggers’ die wijzen op ‘dreiging’. Die alarmsensor maakt hierbij géén gebruik van je denkende analytische hersendelen.

Voor het afwenden van direct gevaar is dit systeem erg nuttig. Wanneer je immers bewust gaat bedenken wat je moet doen wanneer er in het verkeer een frontale botsing dreigt is het vaak al te laat. Op zo’n moment neemt je lijf de leiding, schakelt naar de actiestand en je reageert direct. Pas ná het ingrijpen bedenk je een verhaal waardoor het lijkt alsof je op dat moment bewuste keuzes maakte.

Langdurige stress & overspannenheid

Bij langdurige stress draait je lichaam overuren in de actiestand. Je kunt je dan moeilijk ontspannen, terwijl ontspanning juist nodig is zodat je lichaam zich kan herstellen en opladen. De term ‘overspannen’ geeft letterlijk weer wat er aan de hand is. Het is belangrijk overspanning bij jezelf te herkennen en de oorzaak van de stress te onderzoeken. In dit stadium is het wegnemen van die oorzaak namelijk nog voldoende om je lijf weer tot rust te laten komen.

Burn-out

Overspannenheid kan overgaan in burn-out wanneer de oorzaken van de stress niet worden weggenomen. Je autonome zenuwstelsel raakt dan ontregeld en weet de ruststand niet meer te vinden. Het voelt alsof je lichaam blijft 'aanstaan', ook al wordt de bron van stress weggenomen. Voor mensen die met burn-out klachten thuis komen te zitten is dit vaak moeilijk te begrijpen ‘Er is geen werkstress meer, hoe komt het dan dat ik me nog zo opgejaagd voel?’.

Wanneer tijdens deze fase niet wordt ingegrepen worden je lichamelijke reserves tot aan je limieten aangesproken waardoor je op bepaald moment letterlijk geen energie meer hebt.

Resetten

Om te herstellen van een burn-out moet het lichaam geholpen worden de balans tussen actie -en ruststand te herstellen. Je systeem moet als het ware worden 'gereset'. Ontspannings -en ademhalingsoefeningen kunnen hierbij helpen. Daarnaast is het belangrijk om je energiereserves weer op te bouwen door dingen te doen die energie opleveren en je ‘energie-uitgave’ gedurende de dag te monitoren en bij te sturen. Verder is het noodzakelijk om de bron van stress te weg te nemen.

Of er bij jou mogelijk sprake is van burn-out klachten check je hier dmv een korte betrouwbare test.

Wanneer je wilt verkennen of ik je kan helpen met het omgaan met stress en herstel van overspannenheid en burn-out neem dan contact op voor een kosteloos kennismakingsgesprek.